Soefisme / Tasawwuf: Definitie en oorsprong volgens Islamitische geleerden
Tasawwuf, ook wel Soefisme, staat voor de zuiverheid van het spirituele hart. Het gaat over het spirituele leven van de moslim(a). Soefisme wordt al eeuwenlang beschouwd als Islamitische wetenschap gebaseerd op de Qoran en Soennah. Er is geen enkele grote geleerde of hij (en zij) heeft dit bestudeerd. Er is tegenwoordig verwarring over deze wetenschap. Sommige moslims denken dat soefisme on-islamitisch is. Maar er zijn ook bepaalde niet-moslims die beweren dat de Islam geen spiritualiteit kent. In dit artikel toont Ustadh Zakariya Bosmans aan wat de Islamitische geleerden bedoelen met Soefisme, dat dit soefisme bestond in de tijd van de Profeet, dat dit soefisme volledig in lijn is met de boodschap van de Islam en dat tal van geleerden dit als wetenschap van de Islam hebben beschouwd. – Team Sahih.nl
﷽
“In de naam van Allāh, de Erbarmer, de Meest Barmhartige. Alle lof komt uitsluitend toe aan Allāh de Verhevene, Die eveneens in de Koran zegt: “Alle Lof behoort toe aan Allāh, Die aan Zijn dienaar het Boek (al-Qur’ān) heeft neergezonden en daarin geen afwijking heeft aangebracht.” O Allāh, zend zegenbeden aan de profeet Mohammed, zijn echtgenotes – de moeders der gelovigen, zijn nakomelingen, en zijn familieleden, zoals U zegenbeden hebt gezonden aan de familieleden van Abraham, want U bent waarlijk de Prijzenswaardige, de Majestueuze. O onze Heer, accepteer (deze daad) van ons. Waarlijk, U bent de Alhorende, de Alwetende.
Weet – moge Allah de Allerhoogste genade met je hebben – dat Allah na de dood van de Boodschapper van Allah – moge Allah hem zegenen en groeten – de beste moslims van de schepping uitkoos om te worden benoemd dat verwees naar het gezelschap met de Boodschapper van Allah, want geen deugd was superieur daaraan.
- Zij werden genoemd al-Ṣaḥābah (de metgezellen) van de Profeet – moge Allah hen zegenen en groeten.
- De mensen van de volgende generatie volgden hen op, degenen die het gezelschap genoten van aṣ-Ṣaḥābah, genaamd at-Tābi’ūn/at-Tābi’īn (de opvolgers). De Opvolgers beschouwden deze naam als de edelste van alle kenmerken.
- Wat betreft degenen die na hen kwamen, zij werden genoemd Tābi’ū at-Tābi’īn (de volgers van de opvolgers).
Daarna raakten de mensen steeds meer verdeeld en hun rangen werden van elkaar gescheiden.
- De uitverkoren mensen, die sterk gehecht waren aan de zaken van het geloof, werden bekend als Zuhhād (asceten) en ‘Ubbād (aanbidders).
- Toen verschenen er innovaties in de religie en strijd tussen verschillende facties/groepen. Leden van elke groep beweerde dat de [ware] asceten onder hen waren. Wat betreft de uitverkorenen die de Sunnah van de profeet – moge Allah hem zegenen en groeten – volgden en elke ademhaling (en beweging) zorgvuldig met de bevelen van Allah afstemden en hun harten beschermden tegen de aanvallen van vergeetachtigheid, werden van de rest onderscheidden door de naam “soefisme” ook wel bekend als de mensen van Tasawwuf. Deze naam werd breed toegepast op de grootste onder hen vóór de tweede eeuw van de Hijrah.” [1]
Taalkundige betekenis van Tasawwuf /Soefisme, opbouw van het lemma (trefwoordopbouw)
[In de Islamitische wetenschappen begint ieder onderwerp eerst met een beschrijving van de taalkundige betekenis ervan. Dit is de eerste stap om goed te begrijpen wat soefisme / tasawwuf nu werkelijk is. Hiervoor wordt een overzicht gegeven van de betekenis volgens woordenboeken en alle afgeleiden die bij het woord horen. – Toevoeging Team Sahih.nl]
Het zelfstandig naamwoord Tasawwuf is te herleiden naar het intransitief werkwoord (stam I) Ṣafā/Ṣafū: zuiver worden, zuiver zijn, onvervuild zijn, helder worden. Verdere woorden die hieruit voorkomen zijn o.a.:
- Het transitief werkwoord (stam II) Ṣaffā: zuiveren, zuiver maken, helder maken.
- Het intransitief werkwoord (stam VI) Taṣāfā: elkaar eerlijk behandelen, eerlijk zijn voor elkaar.
- Het zelfstandig naamwoord Ṣafw(un): helderheid, klaarheid, zuiverheid (v. water).
- Het zelfstandig naamwoord Ṣafwah (zoals Ṭahārah): helderheid, klaarheid, zuiverheid, het beste van.
- Het zelfstandig naamwoord Ṣafā` (zoals Jalā`): helderheid, klaarheid en (zoals Waḍā`): zuiverheid, reinheid.
- Het zelfstandig naamwoord Miṣfāh (meerv. Maṣāf(in)): raffinaderij, zuiveringsstation, koffiezetapparaat.
- Het zelfstandig naamwoord Taṣfiyah: zuivering, uitschakeling, kwalificatie.
- Het bijvoeglijk naamwoord Taṣfawiyy(un): kwalificatie.
- Het bijvoeglijk naamwoord Ṣāf(in): Helder, zuiver, netto.
- Het bijvoeglijk naamwoord Muṣaff(an): gezuiverd, zuiver (zoals zuivere honing).
- Het bijvoeglijk naamwoord Muṣṭafā: gekozen, uitgekozen, verkozen.
- Het naamwoord Al-Muṣṭafā: een van de namen van de Profeet – moge Allah hem zegenen en groeten. [2]
Conventionele betekenis of technische betekenis van Tasawwuf/Soefisme door geleerden
[Na de taalkundige betekenissen volgt de betekenis van het woord Soefisme / Tasawwuf volgens de geleerden. Het kan zijn dat geleerden soms net iets anders bedoelen met het woord Soefisme of Tasawwuf dan de betekenis in het woordenboek. Wanneer er wordt gezegd dat Soefisme bij de Islam hoort, dan wordt het Soefisme bedoeld zoals de Islamitische geleerden het hebben beschreven – Toevoeging Team Sahih.nl]
Aḥmad Zarrūq (Māliki geleerde uit Fez 1442–1493 CE) zegt:“Soefisme is gedefinieerd, beschreven en uitgelegd op ongeveer tweeduizend manieren, die allemaal verband houden met het belang van echte en pure toewijding aan Allah, en elke verklaring vertegenwoordigt één aspect van de wetenschap, maar Allah weet het best.”
Hij verklaarde verder dat de oorsprong ervan kan worden toegeschreven aan vijf verschillende bronnen:
- Als eerste zou het afgeleid kunnen zijn van het woord Ṣūfa, de naam van de verzorger, die de leiding heeft over de Ka’bah in Makkah, omdat de Soefi bij Allah is zoals de manager van de Ka’bah zelf, verstoten (van de rest van de zaken van de wereld).
- Ten tweede zou het afgeleid kunnen zijn van de delicate Ṣūfa al-Qafā, het zijdeachtige haar op de achterkant van de nek, omdat de Soefi eveneens delicaat is en (zichzelf beschouwt als) van weinig belang.
- Als derde zou het afgeleid kunnen zijn van het woord Ṣifa, kwaliteit of deugd, omdat de term in het algemeen wordt toegepast op het bezit van lovenswaardige eigenschappen en het opgeven van verwijtbare eigenschappen.
- Als vierde zou het kunnen afgeleid zijn van het woord Ṣafā`, pure oprechtheid. En deze verklaring is geverifieerd/geauthentiseerd op het punt dat Abū al-Fatḥ al-Bustī (of Bastī) zei, betreffende de Soefi: “Mensen verschilden van mening over de term Ṣufi/Soefi, maar ze verschilden alleen vanwege onwetendheid, want ze hebben verondersteld dat het is afgeleid van Ṣūf (wol). Ik zou deze naam nooit aan iemand geven anders dan aan een ridderlijke, die zich met pure oprechtheid (Ṣāfa) gedroeg en met pure oprechtheid (Ṣūfiya) werd beloond, zodat hij ‘Soefi’ werd genoemd.” Dit lijkt de meest plausibele verklaring te zijn, maar Allah weet het best.
- De vijfde mogelijke verklaring dat het zou kunnen afgeleid zijn van het woord Ṣuffa, de veranda van de moskee van de Profeet – moge Allah hem zegenen en groeten, dit was een tehuis voor de (arme devoten bekend als) “de mensen van de veranda” (ahl al-Ṣuffa). En komt overeen met Allah’s beschrijving van deze mensen in de Koran: “En stel jezelf geduldig op samen met degenen die hun Heer in de ochtend en avond gedenken, strevend naar Zijn Aangezicht.” [Koran 18:28].
– Soefisme is een Islamitische wetenschap
Imām Jalāl ad-Dīn aṣ-Ṣuyūṭī (Shāfi’ī geleerde 1445–1505 CE) zegt: “In de relatie tot de wetenschappen, Tasawwuf is zoals de wetenschap van Balāghah (retoriek) in relatie tot Naḥw (grammatica): het vervolmaakt en verfraait het.
Aḥmad Zarrūq zegt: “De relatie van het soefisme met de religie is als de relatie van de geest met het lichaam, omdat het spirituele uitmuntendheid (Iḥsān) vertegenwoordigt, die de Boodschapper van Allah aan Gabriël uitlegde door te zeggen: “Iḥsān betekent dat je Allah aanbidt alsof je Hem ziet.” [Ḥadīth Jibrīl overgeleverd in al-Bukhāri, en genoteerd in de 40 Ḥadīth an-Nawawi]. Soefisme is niets anders dan dit, omdat het afhankelijk is van het waakzame bewustzijn van Allah (Murāqabah) na het getuigen van hem (Mushāhadah), of getuige zijn van het waakzaam bewustzijn, waar geen ander bestaan of bestaande wezens voor de ziener verschijnen (behalve Allah). [3]
– Spirituele zuiverheid werd geprezen door de Profeet – moge Allah hem zegenen en groeten
In het werk van Imām al-Qushayri lezen we het volgende over de term Tasawwuf/Ṣoefi:
“De lof voor reinheid (Ṣafā`) is op ieders tong, terwijl het tegenovergestelde zoals onzuiverheid, niets dan blaam en verwijt verdient. Abū Bakr bin ‘Ayyāsh vertelde ons op gezag van Ziyād bin Abī Ziyād, op gezag van Abū Juḥayfa, die zei: “De Boodschapper van Allah – moge Allah hem zegenen en groeten – kwam op een dag met de kleur [van zijn gezicht] veranderd, zeggende: “Zuiverheid is verdwenen van deze wereld, en heeft niets dan onzuiverheid achtergelaten. Daarom is de dood vandaag een zegen voor elke [gelovige] moslim!”
Na verloop van tijd werd deze naam (Ṣoefi) toegepast op de hele groep. Ze begonnen te zeggen: “Dit is ‘een man van zuiverheid’ (Rajul Ṣoefi) met het woord Ṣoefiya als de meervoudsvorm. Wat betreft degene die ernaar streeft om deze conditie te bereiken, hij werd Mutaṣawwif genoemd, met Mutasawwifā als de meervoudsvorm. Er is geen bewijs voor een dergelijke etymologische analogie te vinden in de Arabische taal. Het is waarschijnlijker dat het een bijnaam van soorten is. Er zijn ook mensen die beweren dat het is afgeleid van het woord “wol” (Ṣūf) en het werkwoord Taṣawwafa zou kunnen betekenen: ‘om wol te dragen’ op dezelfde manier als het werkwoord Taqammasa hetgeen ‘een overhemd dragen (qamīs)’ betekent. Dit is mogelijk. Deze mensen zijn echter niet uniek in het dragen van wol.
Er is ook gezegd dat Soefi’s de voorkeur geven aan het dragen van ruwe en grove kledingstukken meer dan iets anders. Er zijn ook mensen die beweren dat de Soefi’s hun naam ontlenen aan de overdekte ruimte (Ṣuffa) grenzend aan de moskee van de Boodschapper van God – moge God hem zegenen en groeten. Het woord “Ṣoefi” kan echter onmogelijk zijn afgeleid van Ṣuffa. Hetzelfde geldt voor degenen die het woord “Ṣoefi” ontlenen aan “zuiverheid’ (Ṣafā`), ook dit is vergezocht vanuit taalkundig oogpunt. Er zijn mensen die beweren dat het is afgeleid van het woord “rij” (Ṣaff), wat betekent dat zij [de Soefi’s] op de eerste rij voor Allah staan met hun hart. Deze betekenis is in principe (inhoudelijk) correct, hoewel de taal niet toelaat dat het wordt afgeleid van het woord Ṣaff. Uiteindelijk is deze groep echter te bekend om een rechtvaardiging nodig te hebben door zichzelf toe te schrijven aan een [specifiek] woord of etymologie. Mensen hebben veel gedebatteerd over de betekenis van “Soefisme/Sufisme” en “Soefi/Sufi”. Ieder van hen heeft gesproken vanuit zijn eigen ervaring, dus we kunnen dit onderwerp niet uitputten zonder onze [verklaarde] principe van beknoptheid te schenden.” [4]
Shaykh al-Islām Zakariyyā al-Anṣārī (Shāfi’i geleerde 1420 CE) zegt: “Soefisme is een wetenschap waarbij toestanden van het zuiveren van de ziel en het rectificerende karakter bekend zijn, om zo innerlijk en uiterlijk permanente en eeuwige geluk te verkrijgen.”
De leider van de twee werelden (innerlijke als de uiterlijke wetenschappen) Junayd al-Baghḍādi (welbekende geleerde als het gaat om de wetenschap van zielszuivering 835-910 CE) zegt: “Soefisme is om alle verheven karaktertrekken te observeren en elke lage eigenschap achter te laten.” Sommige geleerden zeggen: “Soefisme is een goed karakter hebben, degene die jou vooruit gaat in goed karakter, is jou voorbij gegaan in Soefisme.”
– Soefisme gaat hand in hand met Shari’a (Islamitische regelgeving)
Abū al-Ḥasan ash-Shādhilī (Māliki geleerde 1258 CE) zegt: “Soefisme is het trainen van de ziel op dienstbaarheid in overeenstemming met de regelgeving van Allah.” Er zijn nog andere etymologische benaderingen met betrekking tot het woord Taṣawwuf, sommigen zeggen namelijk dat het is afgeleid van het woord Ṣūfa met de taalkundige betekenis: een tondelzwam (een schimmelachtige paddenstoel) dat groeit in bomen, met een brandbare eigenschap gebruikt om vuur aan te steken, omdat de Soefi met Allah is zoals de tondelzwam als brandstof (een middel) is in zijn onderwerping aan Allah. Anderen zeggen dat het is afgeleid van het woord Ṣifa met de taalkundige betekenis: attribuut, eigenschap, gekenmerkt, karakter – in het verlengde – ‘om zich te tooien met alle verheven karaktertrekken en alle schandelijke eigenschappen achter te laten’. [5]
– Soefisme is de spirituele dimensie van de Islam
Shaykh ‘Abd al-Qādir ‘Isa (gest. 1991 CE) zegt in zijn werk ‘Realities of Sufism’: “Wat het geval ook is, Soefisme is zo welbekend dat het geen etymologie nodig heeft, gebaseerd op definities van woordanalogie. Sommige mensen verwerpen de term Soefisme met het argument dat het niet werd gebruikt in de tijd van de metgezellen.
Dit argument wordt afgewezen. Er zijn namelijk vele technische termen die zonder enige afkeuring gebruikt werden, zoals de termen Naḥw (grammatica), Fiqh (jurisprudentie), Manṭiq (logica), etc. Dit gezegd te hebben, geven we niet zoveel aandacht of bezorgdheid aan de uiterlijke uitdrukkingen. Als we uitnodigen tot Tasawwuf, daarmee bedoelen we alleen maar: purificatie van de zielen, reiniging van de harten, verbetering van de karakters, en het nastreven van het niveau van Iḥsān (excellent gedrag) in alle opzichten. Wij noemen dit allemaal Tasawwuf of Soefisme. Als je wilt, kun je het spirituele dimensie van de Islam noemen, of het domein van excellentie of goed karakter. Maakt niet uit wat, de geleerden van deze Ummah hebben de term Soefisme en z’n realiteit van hun voorgangers geërfd onder begeleiding van vele spirituele gidsen sinds het begin van de islam tot de dag van vandaag. Het is een algemeen gebruik onder hen geworden. [6]
Tot zover de definitie en etymologie van de term Tasawwuf. Ik heb bronnen gebruikt die makkelijk toegankelijk zijn voor iedereen. Hierna neigt het uitleggen van Tasawwuf al snel naar uitspraken van geleerden over deze kwestie en zal ik dan ook in een ander artikel gaan behandelen. Voor degenen die wat meer gedetailleerd werk wilt lezen over Tasawwuf qua definitie, oorsprong, gebruik, etc., raad ik aan om het Arabisch werk eens te lezen van de hedendaagse geleerde Shaykh Dr. Yūsuf Khaṭār Muḥammad, genaamd: al-Mawsū’ah al-Yūsufiyyah fī Bayan Adillah aṣ-Ṣūfiyyah. En is hier te downloaden: al-Mawsū’ah al-Yūsufiyyah fī Bayan Adillah aṣ-Ṣūfiyyah
Moge Allah ons voorzien van het juiste inzicht en begrip, en ons beschermen tegen verdeeldheid in de Ummah. O Allāh, zend zegenbeden aan de profeet Mohammed, zijn echtgenotes – de moeders der gelovigen, zijn nakomelingen, en zijn familieleden.
Zakariya Bosmans, de zondaar opzoek naar vergiffenis en inzicht.
Bronnen
- [1] Abū l-Qāsim l-Qushayri, Al-Qushayri’s Epistle on Sufism, translated by Professor Alexander D. Knysh (UK, Garnet Publishing Unlimited, The Center for Muslim Contribution to Civilization 2007), page 17.
- [2] Prof. Dr. Mark van Mol, Leerwoordenboek Arabisch-Nederlands (Bulaaq Amsterdam 2007).
- [3] Shaykh al-Islam al-Hajj Ibrāhīm b. ‘Abd-llah Niasse, The Removal of Confusion, translated by Zachary Wright (Fons Vitae 2010) pages 17-22.]
- [4] Abū l-Qāsim l-Qushayri, Al-Qushayri’s Epistle on Sufism, translated by Professor Alexander D. Knysh (UK, Garnet Publishing Unlimited, The Center for Muslim Contribution to Civilization 2007), page 288-289.
- [5] Shaykh ‘Abd al-Qadir ‘Isa, Realities of Sufism (Sunni Publications Rotterdam second edition 2013) page 39-41.
- [6] Shaykh ‘Abd al-Qadir ‘Isa, Realities of Sufism (Sunni Publications Rotterdam second edition 2013) page 41-42.
Dit artikel verscheen op de website van Ustadh Zakariya en is met toestemming op Sahih.nl geplaatst.
